تئو یانسن

حیوانات ساحلی تئو یانسن

نزدیک به یک قرن از آفرینش مجسمه‌های متحرک (mobile) می‌گذرد. از این‌رو، به نظر می‌رسد، معرفی هنرمندی که شاخصه اصلی مجسمه‌سازی‌اش متحرک بودن است، چندان هم حایز اهمیت نباشد. اما آثار هنری که به معرفی آن خواهیم پرداخت، هرچند یادآور کارهای آغازگران این نوع مجسمه‌سازی (نائوم گابو و الکساندر کالدر) است، اما تجارب جدیدی را در این عرصه به نمایش گذاشته است. اگر نائوم گابو اولین هنرمندی است که مجسمه متحرک با نیروی غیرطبیعی را به وجود آورد و اگر الکساندر کالدر اولین مجسمه‌سازی است که از نیروی طبیعی برای به حرکت درآوردن مجسمه استفاده کرد، تئو یانسن مجسمه‌سازی است که آثارش، ضمن ارجاعات تاریخی به این تجارب، دیدگاه‌ها و خلاقیت فردی وی را در این زمینه نشان می‌دهد. قضاوت در خصوص آثار او زمانی منصفانه است که دست کم فیلم آثارش را، در زمانی که در حرکتند، ببینیم؛ هرچند تصاویر آثار وی تا حدی از ساختار مجسمه‌هایی متفاوت حکایت می‌کند. تئو یانسن1، 17 مارس 1948، در هلند به دنیا آمد. او در 1968، تحصیلات خود را در رشته فیزیک، در دانشگاه دلفت، آغاز کرد و در 1975، تحصیلات خود را متوقف نمود و به دنبال نقاشی رفت. در 1980، بر فراز دانشگاه دلفت، بشقاب‌پرنده‌ای را به پرواز درآورد و در 1981، در همان دانشگاه، یک ماشین نقاشی ساخت. در 1986، برای نشریه volkskrant de، هر دو هفته یک‌بار، مقالاتی می‌نوشت. یک سال بعد، به همت انتشارات Bzztoh، کتاب Zogenaamd را نوشت. در 1990، مجسمه حیوان ساحلی را ساخت و بعد سرگرم ساختن مجسمه حیوان ساحلی جدیدتری شد. هیولای ساحلی یانسن در میدان شهر لینز و در 2005 Arts Electronica به نمایش درآمده است. او همچنین نمایشگاه‌ها و سخنرانی‌ها و پروژه‌های عظیمی را به انجام رسانده و در 2007، فعالیت تحقیقاتی و تبلیغاتی را برای شرکت BMW برعهده داشته است.

شهرت یانسن به خاطر ساخت مجسمه‌هایی است که مانند اسکلت حیوانات عمل می‌کنند و با استفاده از نیروی باد در سواحل هلند قادر به حرکت‌اند! خود وی آن‌ها را حیوانات ساحلی (هیولاهای ساحلی) می‌نامد. آثار مهیج او ترکیبی از هنر و مهندسی است. او در یک تبلیغ تلویزیونی برای کمپانی BMW، گفته است: «دیوار بین هنر و مهندسی فقط در ذهن ما وجود دارد!»
یانسن از 1990، سرگرم آفرینش موجودات و طبیعتی شگرف است. این کار نه با گرده‌افشانی یا بذرافشانی، بلکه به وسیله لوله‌های پلاستیکی زردرنگی انجام می‌شود که اسکلت و ساختار این موجودات را تشکیل می‌دهند! او اسکلت‌هایی را می‌سازد که قادرند، به کمک نیروی باد راه برود، به طوری که حرکت مفاصل آن، آدمی را یاد جاندارانا و حشرات و گاه انسان می‌اندازد!
یانسن به خلق زندگی مصنوعی، با استفاده از الگوریتم‌های ژنتیک، که تکامل را درون خود شبیه‌سازی می‌کنند، معتقد است. الگوریتم‌های ژنتیکی برای حل مشکلات، مانند طراحی مدار استفاده می‌شوند و یانسن از این ویژگی برای سیستم‌های پیچیده آثارش استفاده می‌کند. برخی از درجات تناسب (قابلیت) به الگوریتم معرفی می‌شوند که درباره کار یانسن این قابلیت‌ها به معنای زندگی موجود مصنوعی در ساحل است، در حالی که بین دو خط بسته حرکت می‌کند که یک سر آن شن‌های مرطوب کنار اقیانوس و سر دیگر آن شن‌های خشک ساحل است.
با گذر زمان بال‌ها و فلاپ‌هایی در طرح‌های پیچیده یانسن شکل گرفت که بریا فشرده کردن هوای (نسیم یا باد) داخل چیزی شبیه بطری‌های پلاستیکی دو لیتری نوشابه کاربرد دارد. پاهای مفصل‌داری به وجود آمدند که برای دویدن روی شن‌های ساحل مناسب‌اند و چیزی شبیه به راه رفتن خرچنگ را شبیه‌سازی می‌کند. او از لوله‌های پلاستیکی برای طراحی قسمت خودکار موجود خود استفاده می‌کند. این کار باعث شد که آن موجود بتواند، آزادانه در ساحل بگردد، سپس با سنجش موفقیت مدل آن را اصلاح کند.
حال بد نیست به توضیح دو بخش اصلی هیولای ساحلی یانسن بپردازیم:
سیستم عملکرد پاها
ثابت شده که پاها مؤثرتر از چرخ‌ها در شن عمل می‌کنند. چرخ‌ها در شن نسبتاً حرکت سخت‌تری دارند. سعی کنید، یک درشکه را بر ساحل شنی به حرکت درآورید! یقیناً کار بسیار سختی است. با این حال، مزیت چرخ این است که انحراف ندارد و با تعادل کامل به حرکت خود در مسیر ادامه می‌دهد؛ چون محور چرخ‌ها همواره در ارتفاع ثابتی قرار می‌گیرد که این باعث ذخیره انرژی می‌شود. با این حال، پاهای موجودات یانسن همین مزیت را دارند و منحرف نمی‌شوند. قسمت‌های فوقانی و تحتانی پاها به طور همزمان و با هم حرکت می‌کنند و محل اتصال فوقانی پاها در ارتفاع ثابتی می‌ماند که این درست مثل محور چرخ‌هاست. اما پاها اشکالات چرخ را ندارند؛ یعنی لازم نیست، همه نقاط را در طول مسیر لمس‌کنند. پاها می‌توانند بخش‌هایی از زمین را فقط با قدم گذاشتن روی آن‌ها طی کنند؛ به همین دلیل است که پا عملکرد بهتری نسبت به چرخ در شن دارد. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب مدعی بزرگ (Great Pretender) نوشته تئو یانسن مراجعه کنید.
سیستم ذخیره‌سازی هوا (باد)
حیوانات ساحلی، که به خودی خود با نیروی باد به حرکت درمی‌آیند، دارای شکم هستند. شکم آن‌ها تشکیل شدها است، از بطری‌های پلاستیکی بازیافتی که هوای دا خل آن می‌تواند با فشار زیاد، به کمک نیروی باد، پمپاژ شود. این کار با استفاده از انواع پمپ دوچرخه انجام می‌شود. چندتایی از این پمپ‌های کوچک به وسیله بال‌هایی که در قسمت جلوی حیوان قرار دارد و هوا (نسیم) را جمع می‌کند، تغذیه می‌شوند. این عمل چند ساعتی طول می‌کشد. زمانی که بطری‌ها از هوا پر می‌شوند، به منبعی بالقوه برای تولید هوا (باد) تبدیل می‌شوند. با برداشتن در بطری‌ها، هوا (باد) به سرعت از داخل آن‌ها خارج می‌شود و تحت کنترل حیوان درمی‌آید، گویی جانی تازه به اسکلت حیوان داده می‌شود و حیوان به حرکت درمی‌آید! حیوان برای حرکت به ماهیچه نیاز دارد. حیوانات ساحلی ماهیچه‌هایی دارند که در مواقع لازم و ضروری بلندتر می‌شوند. این ماهیچه‌ها از لوله‌های پلاستیکی تشکیل شده که در خود لوله دیگری دارد و می‌تواند به خارج و داخل حرکت کند. یک واشر لاستیکی در انتهای لوله داخلی قرار دارد تا بتواند ماند یک پیستون عمل کند. وقتی هوا از بطری‌ها به داخل یک لوله کوچک جریان پیدا می‌کند، پیستون را به جلو حرکت‌می‌دهد و ماهیچه‌ها باز می‌شوند. ماهیچه‌ها می‌توانند دریچه‌ها را باز کنند تا ماهیچه دیگری فعال شود، و به همین شکل ادامه پیدا می‌کند، و این باعث ایجاد مرکز کنترلی می‌شود که می‌توان آن را با مغز مقایسه کرد. شاید بگویید، این همه نظم و انضباط مهندسی چه جایگاهی در دنیای هنر دارد؟! جواب این سؤال را وقتی می‌یابید که حرکت مجسمه‌های یانسن را در سواحل شنی مشاهده کنید، آثاری که ماحصل مرزهای مشترک علم و هنراند.
پی‌نوشت:
1. Theo Janson
منبع:
ـ www. strandbeest. com
ـ www. ted. com
ـ www. en. wikipedia. org