جیمز تورل

نگاهی به آثار جیمز تورل

نور به مثابه فضا در مجسمه‌سازی
«جیمز تورل» اولین اثر هنری خود را در سن 6سالگی، زمانی که جنگ بود و اتاق خواب وی را پرده‌های سیاه پوشانده بود، خلق کرد. او پرده‌ها را پایین آورد و با سوراخ کردن آن‌ها صورفلکی ساخت. جیمز احساس خود در مورد این کار را چنین بیان می‌کند: «فکر می‌کردم دیدن ستاره‌های روی پرده در روز ایده بکر و جالبی باشد، ولی مادر چنین نظری نداشت. به عقیده او پرده‌ها شبیه کهکشان راه شیری شده بودند.» شیفتگی تورل در مورد نور در طول زندگی‌اش ادامه یافت. وی ده سال پیش بحثی را با عنوان «ماهیت نور» آغاز کرد. منشأ آن این جمله بود «من به نور و موجودیتی که به ما می‌دهد علاقه دارم.» تورل با این کلمات انگیزه پشت پرده آثار هنری خود و نیرویی که حرفه‌اش را تسخیر کرده، توصیف نمود.
تورل در سال 1943 در لس آنجلس در خانواده «کواکر» که از طبقه متوسط جامعه بودند متولد شد و د منطقه «پاسادنا» بزرگ شد. پدرش مهندس هوانوردی بود و در زندگی تورل جوان تأثیربسزای داشت. جیمز پس از مرگ پدرش که در دوران نوجوانی وی روی داد، تحت آموزش خلبانی قرار گرفت تا بتواند پرواز کند. پرواز کردن به همراه علاقه بی‌پایانش به نور بخش کلیدی زندگی و حرفه او را تشکیل داد. فعالیتی که تورل آن را «زمان آتلیه» می‌نامد.
در سال 1965، تورل مدرک کارشناسی خود در رشته روانشناسی ادراکی را از دانشگاه پومونا گرفت. این رشته شامل دروسی از قبیل شیمی طبیعی، نجوم و زمین شناسی بود که بعد‌ها هر یک نقشی را در روند «مطالعه نور» تورل بازی کردند. در پاییز 1965، وی دوره کارشناسی ارشد خود را در رشته تئوری و تاریخ هنر در دانشگاه کالیفرنیا –که اتفاقاً شعارش «بگذارید آن جا نور باشد» بود- آغاز کرد.

تورل در دوران تحصیلات تکمیلی‌اش شروع به استفاده نور به عنوان رسانه خود نمود. وی مصمم بود وارد حرفه هنر شود و مصرانه به دنبال راهی برای به کارگیری رسانه‌اش می‌گشت. تورل با تغییر اتاق‌های «هتل مندوتار» محل اقامتش در «اوشن پارک»، فضاهای سفید مقاوم در برابر صدا کارش را شروع کرد. دیوارها فاقد درز بودند و در نتیجه نوری که از بیرون و از طریق سوراخ بسیار کوچکی وارد اتاق می‌شد رنگ مایه فضای داخلی را با توجه به شرایط جوی و ساعت شبانه روز تغییر می‌داد. تورل در زمان اقامت خود در هتل مندوتار، مجموعه آثار نورپردازی خود را خلق کرد که از آن جمله می‌توان به «کاستو» 1967و «گارد» 1968 اشاره کرد. هر یک از این آثار تداعی کننده شکلی سه‌بعدی بود –مثلاً «کاستو» شبیه مکعبی معلق در فضا و «گارد» به شکل یک هرم بودند. این آثار چنان حس یکپارچگی را القا می‌کردند که بازدیدکنندگان آن‌ها را اجسام واقعی می‌پنداشتند و با تکیه کردن به آن‌ها بر زمین می‌افتادند.
در اواخر سال 1968، موزه «لس آنجلس کانتی» تعهدات مالی تحقیق مبتکرانه تورل و دوست هنرمندش «رابرت ارولین» و روانشناسی به نام «ادوارد ورتز» در مورد مرزهای نامحدود علم و زیبایی‌شناسی را بر عهده گرفت.
تورل تغیرات نور و صدا را تحت شرایط غیر متعارف مورد بررسی قرار می‌داد. بدین منظور وی نه تنها فضاهای کارش را در برابر صدا مقاوم ساخت بلکه اجازه ورود نور به آن‌ها را نیز نداد. تورل در برخی از کارهای خود از «گانزفلد» استفاده کرد، میدان‌های تجسمی که تشخیص سطح و عمق یا رنگ در آن‌ها تقریباً امکان‌پذیر نیست. وی در سال 1991، با ارائه اثر «سلول‌های محسوس» -مجموعه‌ای از ساختارهای متحرک که با تغییر مکان آن‌ها نور و صدای دریافتی تغییر می‌کرد – بار دیگر به این سبک بازگشت.
تورل در طی دهه 90 به کار با «گانزفلدها» ادامه داد و به «وج ورکز» پرداخت که در آن فضا به صورت بافته‌ای به نظر می‌رسید، انگار که سطح عمودی فرضی آن را به هم جفت کرده باشد. وی همچنین در پروژه‌های مشترک با طراحان بین‌المللی همکاری کرد.
نورپردازی‌های خاص مکانی در «لایپزیک» و «برگنز» ساختمان‌ها را به ستون‌های نیمه شفاف نور تبدیل ساخت (مثل، اجرای آثار نورپردازی، 1997).
گرچه آثار نورپردازی مصنوعی تورل با استقبال گسترده‌ای مواجه شده، ولی آثار وی با نورپردازی طبیعی، فوق العاده تأثیرگذار است. وی برای نورپردازی سالن گردهمایی «دوست داران درخت بلوط» در ستون این بنا به دنبال تشکیل تصویری از آسمان بود که معنویت جامعه «کواکر» را انعکاس دهد. نتیجه کار (که در سال 2001 به پایان رسید) فضایی است که هنگام روز، آسمان در آن دور به نظر می‌رسد ولی شب هنگام به شکل یکپارچه، روی پشت بام عمارت قرار می‌گیرد و به صوت پتویی سنگین در فضا گسترده می‌شود.
با وجود این که تورل پروژه‌های معتبر بسیاری را در سراسر دنیا انجام داده است، چیزی که در سی سال گذشته ذهن وی را مشغول ساخته و به عنوان اثر هنری فوق العاده‌اش تعبیر می‌شود، «رودن کراتر» است. در سال 1974، تورل آتلیه‌اش در «اوشن پارک» را در جستجوی «رصد خانه طبیعی وسیعی» که بتواند تحقیق خود روی نور و فضا را ادامه دهد، ترک نمود. یکی از انجمن‌های موزه «گوگن هایم» با بر بهده گرفتن هزینه‌های سفر تورل به وی فرصت 7ماهه‌ای داد تا با پرواز بر فراز ایالت‌های غربی کشور مکان مناسب را برای هدف خود پیدا کند.
او در طول این مدت شب‌ها را زیر بال هواپیمایش می‌گذراند. تورل آتشفشان خاموشی را در حاشیه‌ی صحرای «پینتد» در «آریزونا» انتجاب کرد و با کمک مؤسسه‌ی هنری «دایا» آن را خریداری کرد و به لطف کمک‌های مؤسسه «لنان» توانست آن را توسعه دهد.
گفتن این جمله که این پروژه برای تورل مهم است حق مطلب را ادا نمی‌کند. وی در این مورد می‌گوید «می خواستم به فضا شکل دهم و از نور طبیعی موجود در این جا و اول از همه از نور ماه استفاده کنم. به علاوه، این جا فضایی وجود دارد که م توان در آن جا سایه خود را زیر نور «ونوس» به تنهایی دید. می‌خواستم نور ستارگان خارج از سیارات کهکشان راه شیری را در این جا جمع کنم. نور این ستارگان خیلی قدیمی‌تر از نور کهکشان ماست و حداقل5/3 میلیارد شال از عمر آن می‌گذرد تا به زمین می‌رسد. پس می‌توان آن را دریافت کرد و با خورشید که در5/8 دقیقه به زمین می‌رسد ترکیب کرد.»
«رودن کراتر» به زودی در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفت. تورل اتاقی را در آن طراحی و تعبیه کرده است که عده محدودی (14نفر در روز) را می‌تواند در خود جای دهد. فضاهای داخلی آتشفشان، صورت‌های فلکی را تداعی می‌کند و برداشت‌های صوتی و تصویری مختلفی به ذهن بیننده می‌دهد.
تورل خاکستر موجود در کاسه کوچک کراتر را به منظور برجسته کردن «اتاق افلاکی» تخلیه نمود که نتیجه آن بود که آسمان گنبدی به نظر برسد. این حالت زمانی قابل رؤیت است که آسمان را بدون افق مشخص ببینیم: بدین ترتیب آسمان دور، بالای سرمان دست یافتنی به نظر می‌رسد و این حقیقت بی‌نهایت ملموس و عینی می‌شود.
ما نور را با آن چه می‌بینیم ارتباط می‌دهیم، ولی در حقیقت آن را حس هم می‌کنیم. تورل عقیده دارد «ما نور را می‌خوریم» ویتامین Dآن را از طریق پوست خود جذب می‌کنیم: از حالت خمودگی در می‌آییم، برای تقویت استخوان‌ها مفید است. ما به نور احتیاح داریم ولی لزومی ندارد آن را بینیم – برای دیدن هم نیازی به نور نیست. یکی از قوی‌ترین تصاویری که می‌بینیم زمانی است که چشمانمان بسته است، مثل زمانی که خواب هستیم یا خاطرت‌مان را مرور می‌کنیم. گاهی این تصاویر بحدی شفاف و دقیق هستند که انگار واقعاً وجود دارند، گویی که می‌توان آن‌ها را لمس کرد. هدیه تورل امکان این کار را در ذهن ما تقویت می‌کند.
منبع:
دوهفته‌نامه تندیس شماره