الکساندر کالدر

پیکـره‌‌های متـحـرک و غیرمتحرک / الکساندر کالدر، مجسمه‌ساز آمریکایی
قدرت الله عاقلی

بهترین راه برای نزدیکی جستن به هنر الکساندر کالدر، رویکرد و واکنش متقابل نسبت به آثار او است. بدین معنی که باید با آن بدون دیدگاه‌‌های روشنفکرانه روبرو شد. در سایه کلمات یا از لابه لای کارهایش می‌توان دریافت که - نسبت به سایر هنرمندان قرن بیستم- در نهایت سادگی، به حقیقت مطلق زیبایی پرداخته است. او همچنین اولین مجسمه‌سازی است که در طی تاریخ طولانی هنر، بعد چهارمی را به وجود آورده: زمان به عنوان سیری در فضا؛ این بدین معنی نیست که ابتکارات او محدود به پیکره‌‌های متحرک (Mobiles) اوست. بلکه مجموعه‌‌های عالی پیکره‌‌های غیرمتحرک او (Stabiles) نیز امروز در آسمان مناطق گوناگون جهان همان شاعرانگی را در بالاترین سطح قدرت و توانایی دارند و در مقام توانایی نمایش تعادل و حرکت غیرقابل تصور هستند. این روش خاص اوست که گاهی ورقه‌‌های فلز را با نقاط تیز و گاهی با انحنای ملایم چنان برش می‌دهد که بر شکوه و جذابیت آنها بی‌‌‌آنکه که سطحی و ساده باشند می‌افزایند. اشکالی ساده و در عین حال جالب توجه و گیرا؛ درک پیچیدگی اشکالی که کالدر می‌آفریند و همواره به صورتی بدیع در سنت هنر غربی وجود داشته است، احساسی نامیرا و جوان و سرزنده را به نمایش می‌گذارد. بیش از همیشه، به تعبیر کالدر، هنرمند حدواسطی بین فراگیر بودن و قابل درک بودن است و ارتباط او با مخاطب متعادل است و با نظری متافیزیکی به جهان، آثارش را می‌سازد. دنیای زیبایی که او در قالب تصویر ارائه می‌دهد، همگی از اشکال ساده، عناصر طبیعی و عجایب پنهان و آشکار طبیعت سر چشمه می‌گیرند.

کالدر، پیکره‌‌های متحرکی نظیر نهنگ (The Whale) (1937) هیولای سیاه (Black Beast) و دیگر تندیس‌ها را با همان سبک و توالی پیکره‌‌های غیرمتحرک طراحی کرد. به عنوان مثال: «بهار» sping (1942) یک پیکره متحرک ایستاده بر تکیه گاه، «ستاره صبح درخشان» (1943) (The Shining Morning Stat) و Morning cobwed (1945)، همگی که ماهیت غیرمتحرک و در عین حال فضای حرکتی پیکره‌‌های متحرک او را دارند. همه‌ی آثار او به واسطه‌ی ابتکاری و انتزاعی بودن آنها ماندگارند. Red Petals (1962) کنترل دقیق تعادل را به رخ می‌کشد و زیبایی، استحکام و ثبات پایه‌ها را نشان می‌دهد؛ با اینکه آویزه‌‌های معلق برگ مانندی آن را پوشانده است، ولی پایه‌ها دارای نمایی موزون و واقعی هستند. برای Montain، شکل تکیه گاه بسیار اساسی است. پیکره‌‌های متحرک ایستای او، تنوع بی‌‌پایانی دارند؛ از کوچکترین اجزاء (چیزی کوچک و دلپذیر از خلاقیتی شعرگونه) تا بزرگترین ساخته‌ها، مانند Spiral (1958) که از طرف یونسکو سفارش داده شده بود و یا اسباب بازی‌‌های Lolly Pops و بسیاری نمونه‌‌های مشابه دیگر که توازن و دلپذیری آنها، پله‌ای برای خلق آثار کامل‌تر، رشد استعداد و صعود او به قله‌‌های شهرت شد. کالدر در زمانی که در حال بررسی و تفکیک تأثیرات پیکره‌‌های متحرک بود، به کار مشغول شد. او بارها به اروپا و دیگر قاره‌ها سفر کرد و در همه جا توجهی تام به جوانب زیبایی محیط و شیوه‌ای که مردم زندگی می‌کردند داشت. وقتی صاحب نظران از او تقاضای آثار قدرتمندتری می‌کردند، او با خلق اثری استادگونه جوابگوی آنها بود. برای مثال، آثار The Acoustic Ceiling برای Aula Magna در دانشگاه جهانی بروکسل. در سال 1953 او خانه‌ای قدیمی در ساشه (Sache) نزدیک تور(Turs) خرید و به سوی سبک آثار اروپایی خود باز گشت. بزرگترین نمایشگاه پیکره‌‌های غیرمتحرک او در 1958 در گالری Perls نیویورک و سال بعد در گالری Maeght پاریس برپا گردید. از آن زمان به بعد، اختراعات چشمگیر او دوباره ظاهر شدند و این بار، آثار وی پیکره‌‌های غیرمتحرکی بودند که بازوهای قوس‌دار آنها فضا را می‌پوشاندند؛ مانند: (Black Wideow Bucephalauts/Octopus/the crab Guillotine for eight Guichet) آثاری آسمانی و ملکوتی که بر پایه‌هایی محکم استوار شده‌اند. ما می‌توانیم آنها را هیولاهایی از تاریخ اسطوره‌ای نوین بنامیم؛ چراکه آنها با وجود سکون خود در امتداد خطوط مرزی فضا تا به آسمان قد کشیده‌اند و این تصویری است که هنوز هم دوست داشتنی است. احجام عظیم الجثه کالدر، بسیار گیرا و محتوای آنها قوی، قدرتمند و دلچسب است. در خاتمه، باید خاطرنشان کرد که مجسمه‌‌های کالدر، اعم از متحرک و غیرمتحرک آثاری معمارگونه و اصیل هستند که انتزاعی بودنشان به آنها اعتباری جهانی و منحصر به فرد می‌بخشد.