مجسمه شهری، حجمی سه بعدی و دارای فرم و بیان هنرمندانه است که از جهات مختلف قابل نظاره است.
در واقع این نوع مجسمه، جزیی از مبلمان شهری است که خارج از فضای بسته قرار گرفته است.
هر ساله دهها مجسمه و اثر حجمی به وسیله شهرداری ها در فضاهای شهری و به ویژه میدان های شهرهای بزرگ و کوچک نصب می شود.
به باور کارشناسان، این حرکت در صورتی که به خوبی هدایت شود می تواند سهم مهمی در ارتقاء کیفیت این فضاها داشته باشد؛ به ویژه آن که در سال های اخیر چنین فعالیت هایی عمومیت بیشتری یافته و اغلب شهرداری ها برآنند که مراکز میدان های خود را مزین به پیکره های معروف سازند.
محصول این فعالیت ها خلق آثاری بوده است که گاه ارزشمند، برخی اوقات معمولی و در مواردی نیز فاقد ارزش های زیبایی شناسانه و موجب تنزل فضای میدان بوده اند.
از سویی، مجسمه ها می توانند نقش بسزایی در غنی ساختن زندگی شهری از طریق بیان و هنری داشته باشند این امر به ویژه در میدان ها و فلکه های نقاط عطف شهر که کانون توجه شهروندان هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
عملکرد اصلی مجسمه ها ایجاد حس مکان و هویت تعریف شده و القاء روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یک فضا است.
تعریف این عنصر و متمایز ساختن از سایر عناصر مبلمان شهری و آثار حجمی چندان ساده نیست و هر تعریفی در این زمینه نسبی است چرا که مجسمه سازی یک رشته هنری است و هنر نیز تعاریف محدود و مشخص را برنمی تابد و خلاقیت هنری مرزهای هر تعریفی را در می نوردد اما برای آن که مبنایی برای بحث وجود داشته باشد تعریف زیر قابل ارائه است:
مجسمه شهری، حجمی سه بعدی و دارای فرم و بیان هنرمندانه است که از جهات مختلف قابل نظاره است. (بنابراین متفاوت از نقش برجسته است که معمولا حداقل از یک جهت غیرقابل دیدن است و به زمین متصل شده است).
موضوع مجسمه شهری، معمولا پیکره یک انسان، حیوان، گیاه یا شئی است و جزیی از مبلمان شهری است که خارج از فضای بسته قرار گرفته است.
کارکرد اصلی مجسمه تزئین، هویت بخشی یا انتقال پیامی به ناظران است و از مصالحی نظیر سنگ، بتن، فلز، چوب، فایبرگلاس ساخته می شود.
مهمترین وجه تمایز مجسمه های شهری با مجسمه هایی که در فضای بسته قرار گرفته اند، آن است که بینندگان مجسمه های فضای باز بیشتر، دیدار آنها فزون تر و ترکیب ناظران آن متنوع تر است.
به این ترتیب افرادی که حتی سواد خواندن و نوشتن ندارند، بیننده این حجم ها هستند.
مجسمه سازی شهری کار مشترک مجسمه سازان، طراحان منظر و مبلمان شهری، برنامه ریزان و طراحان شهری است که با حمایت و هدایت مدیران شهری انجام می پذیرد.
هر یک از این عوامل در این فرایند نقشی را بر عهده دارند. ساخت مجسمه به وسیله هنرمند مجسمه ساز انجام می شود و سایر متخصصان در انتخاب مقیاس و مکان مناسب نقش دارند.
هدف این همکاری آن است که ضمن رعایت ملاحظات عملکردی بیشترین لذت بصری برای ناظر به وجود آید.
مجسمه تنها اثر حجمی زینت بخش میادین نیست، آثار حجمی متنوعی در فضاهای شهری استفاده می شوند که اگرچه گاهی تشابه نزدیکی با مفهوم مجسمه دارند اما دارای هویت متمایز هستند.
بهره برداری هوشمندانه از این آثار حجمی نیز می تواند در ارتقای کیفیت فضایی شهر موثر باشد.